Kalendarium
Na mocy porozumienia Gminy Radzionków z katowickim oddziałem IPN w Radzionkowie powstało Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku.
W listopadzie 2003 roku, w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, zaprezentowano wystawę pt. „Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku”. Organizatorem było Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach. Autorzy podjęli temat jednego z najboleśniejszych rozdziałów w historii Górnego Śląska, rozdziału starannie przemilczanego. Wystawa przedstawiała problem deportacji ze szczególnym uwzględnieniem przemysłowej części Górnego Śląska, jednocześnie podejmując próbę przełamania stereotypu ograniczającego to zjawisko tylko do wywózki górników. W kilka lat po pierwszej prezentacji władze Radzionkowa, w styczniu 2007 roku, zwróciły się do IPN w Katowicach z prośbą o rozważenie możliwości przekazania wystawy w celu zorganizowania, na jej bazie, stałej ekspozycji upamiętniającej te tragiczne wydarzenia. Idea ta wynikała z kilku czynników. Podstawowy to taki, że społeczność Radzionkowa przeżyła bardzo dotkliwie wywózki w 1945 roku. Z terenu Radzionkowa wywiezionych zostało około 250 osób. Pamięć o tych wydarzeniach była wciąż żywa, ciągle w tym mieście żyły osoby, którym udało się powrócić z deportacji. Wiele rodzin nadal wspominało swoich ojców, czy dziadków, którzy nie wrócili z terenu ZSRR. Inną przyczyną było poczucie zarówno władz miasta, jak i jego mieszkańców, że te tragiczne wydarzenia nie są na Górnym Śląsku dostatecznie upamiętnione i utrwalone. Idea stworzenia takiego miejsca właśnie w Radzionkowie spotkała się z pomysłem zagospodarowania nieczynnego dworca kolejowego. Budynek pochodzący z połowy XIX wieku był zaniedbany przez PKP. Instytut Pamięci Narodowej już 8 lutego 2007 roku odpowiedział pozytywnie na prośbę władz Radzionkowa wyrażając gotowość przekazania wystawy jako bezterminowy depozyt w celu zorganizowania stałej ekspozycji na terenie Radzionkowa. Równocześnie burmistrz miasta zwrócił się do PKP w Katowicach z wnioskiem o przejęcie przez samorząd dworca w Radzionkowie.
W lutym 2007 roku PKP wszczęło postępowanie dotyczące uregulowania stanu prawnego nieruchomości obejmującej nieczynny dworzec kolejowy. Procedury trwały długo – dopiero w lutym 2012 roku gmina Radzionków aktem notarialnym stała się właścicielem budynku. Dworzec zakupiono za kwotę 264.466 złotych. Opracowano również plan wyremontowania obiektu i przystosowania pomieszczeń do możliwości prezentowania w nim stałej ekspozycji pt. „Deportacja Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku”. Ponadto w projekcie uwzględniono adaptację otoczenia budynku przy zachowaniu istniejącego układu urbanistycznego oraz wprowadzenie elementów małej architektury.
Gmina Radzionków pozyskała na remont dworca środki unijne w ramach Działania 4.1. Infrastruktura kultury. W czerwcu zawarto umowę o dofinansowanie projektu, z terminem jego realizacji do 15 listopada 2013 roku. Koszt całkowity wyniósł 417 026,84 zł z czego dofinansowanie unijne 354 472,81 zł a wkład własny gminy 62 554,03 zł. We wrześniu podpisano umowę na rzeczową realizację projektu z wykonawcą, tj. Zarządem Budynków Komunalnych S.A. z siedzibą w Tarnowskich Górach. Wartość umowy wyniosła 449 000,00 zł brutto. Zadanie prowadzono w formule „zaprojektuj i wybuduj”. W ramach umowy sporządzono dokumentację projektową oraz przeprowadzono prace ogólnobudowlane. Zakres prac objął m.in. wykonanie instalacji wewnątrz budynku, renowację elewacji, wymianę dachu, instalacje zewnętrzne, prace porządkowe oraz wykończeniowe.
W tym samym roku gmina Radzionków podpisała umowę z katowickim oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej, w której zobowiązała się do:
- wyremontowania obiektu i doprowadzenia go do stanu umożliwiającego zorganizowanie stałej ekspozycji poświęconej deportacjom, w tym przebudowy sal i pomieszczeń, remontu elewacji, zagospodarowania i uporządkowania terenu wokół budynku dworca, oraz wszelkich niezbędnych prac ogólnobudowlanych,
- zakupu niezbędnego wyposażenia umożliwiającego zorganizowanie wystawy, zapewnienia infrastruktury technicznej, oraz pokrycie kosztów aranżacji wystawy, w tym projektu ekspozycji zgodnego z wcześniej ustalonym i zaakceptowanym przez strony porozumienia scenariuszem wystawy,
- odpowiedniego zabezpieczenia przekazanych w depozyt materiałów,
- pokrycia kosztów funkcjonowania Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR, w tym kosztu zakupu i dostarczenia mediów, dostępu do urządzeń biurowych, ogrzewania, ubezpieczenia, itp.,
- zatrudnienia pracowników z właściwymi kompetencjami, którzy będą dbać o odpowiedni poziom merytoryczny wystawy oraz stan techniczny budynku.
Instytut Pamięci Narodowej zobowiązał się do:
- przekazania w depozyt eksponatów pochodzących z wystawy pt. „Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku”,
- stworzenia scenariusza wystawy, która będzie eksponowana w budynku Centrum,
- udzielania wszelkiej pomocy merytorycznej komisarzowi wystawy.
Podpisana umowa jest wyrazem troski władz miasta o rzetelność informacji i zabezpieczenia poziomu merytorycznego ekspozycji oraz gromadzonych eksponatów i materiałów.
W ramach umowy sporządzono dokumentację projektową oraz przeprowadzono prace ogólnobudowlane. Zakres prac objął: wykonanie instalacji wewnątrz budynku, renowację elewacji, wymianę dachu, instalacje zewnętrzne, w tym prace ogólnobudowlane i porządkowe oraz prace wykończeniowe. Postęp wykonanych prac można zobaczyć w galerii.
Rok ten poświęcony był końcowym pracom remontowym budynku. Skupiono się także na działaniach promocyjnych które miały na celu zainteresowanie tematem deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku, jak największą liczbę osób. Zbierano przedmioty, dokumenty, materiały, które posłużyły stworzeniu stałej ekspozycji poświęconej wywózkom Górnoślązaków do Związku Radzieckiego w ostatnich miesiącach II wojny światowej. Prowadzono także prace związane z aranżacją wnętrza budynku.
14 lutego 2015 roku Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków zostało uroczyście otwarte. W uroczystości uczestniczył Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski, który wraz z Reginą Kudlą – deportowaną, która przeżyła wywózkę oraz burmistrzem Radzionkowa dr. Gabrielem Toborem dokonał symbolicznego przecięcia wstęgi.
.png)
